Techniki wspomaganego rozrodu – przegląd metod i ich skuteczność

Niepłodność jest klasyfikowana przez WHO jako choroba cywilizacyjna, którą dotkniętych może być na stałe lub okresowo co najmniej kilkadziesiąt milionów par na świecie. Z pomocą nawet w wydawało by się beznadziejnych przypadkach przychodzi współczesna medycyna. W ostatnich latach nastąpił ogromny postęp w dziedzinie diagnostyki i leczenia niepłodności. Nowe technologie w leczeniu niepłodności stwarzają szansę na posiadanie własnego dziecka. Które są najskuteczniejsze?

Zgodnie z definicją WHO, niepłodna para to taka, która pomimo regularnego współżycia płciowego (3-4 razy w tygodniu) utrzymywanego powyżej 12 miesięcy bez stosowania antykoncepcji nie ma potomstwa. Szacuje się, że niepłodność dotyczy ok. 20 proc. par w wieku reprodukcyjnym, przy czym problemy z posiadaniem potomstwa w równym stopniu dotyczą mężczyzn, jak i kobiet. W naszym kraju niepłodność dotyka blisko 3 mln osób.

Techniki wspomaganego rozrodu

Przyczynami niepłodności u kobiet są najczęściej problemy z jajowodami, endometrioza czy zaburzenia jajeczkowania związane z zespołem policystycznych jajników. Natomiast u mężczyzn główne problemy dotyczą budowy, liczby i ruchliwości plemników. U ok. 10 proc. par nie udaje się wykryć przyczyny niepłodności. O niepłodności idiopatycznej, czyli takiej, której przyczyn nie można zdiagnozować mamy do czynienia, gdy trwa ona powyżej dwóch lat.

Metody leczenia niepłodności umożliwiają zajście w ciążę z pominięciem jednego lub kilku etapów naturalnego poczęcia. Stosuje się je u pacjentów, u których w wyniku diagnostyki stwierdzono trwałą przeszkodę uniemożliwiającą posiadanie dziecka lub nie udało się wykryć przyczyny niepłodności.

Zapłodnienie in vitro (IVF) – etapy i efektywność

Jedną z zaawansowanych metod leczenia niepłodności jest IVF (ang. in vitro fertilization), która polega na zapłodnieniu komórki jajowej poza organizmem kobiety. Jest stosowana, gdy inne metody leczenia okazały się nieskuteczne lub z góry wiadomo, że nie mają szansy powodzenia. Twórcą metody jest brytyjski biolog dr Robert Edwards, który za jej opracowanie został w 2010 roku uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie medycyny.

Gdy zapłodniona w warunkach laboratoryjnych komórka jajowa zaczyna się dzielić, zarodek jest przenoszony do ciała matki. Dalej ciąża przebiega w sposób naturalny. Według różnych badań, skuteczność IVF przy pierwszej próbie sztucznego zapłodnienia wynosi ok. 35 proc., podczas gdy dla ósmego cyklu szansa ta wynosi nawet 77 proc.

Standardowy przebieg in vitro składa się z takich etapów, jak kwalifikacja i przygotowanie do programu, stymulacja hormonalna, pobranie komórek jajowych, zapłodnienie pozaustrojowe, hodowla zarodków w laboratorium, transfer zarodków oraz potwierdzenie ciąży.

Od czerwca 2024 roku działa rządowy program in vitro zakładający finansowanie medycznego wsparcia zapłodnienia pozaustrojowego i leczenia niepłodności w Polsce. Jego głównym celem jest równy dostęp do procedury in vitro dla par borykających się z niepłodnością. Z finansowania mogą skorzystać również pacjenci onkologiczni, którzy zachorowali na nowotwór w wieku rozrodczym.

Po zakwalifikowaniu pary do programu refundacji in vitro wszystkie niezbędne części tej procedury są finansowane z budżetu państwa. Program będzie realizowany do końca 2028 roku, przy czym co roku na ten cel przeznaczono 500 mln zł. Łącznie to kwota 2,5 mld zł.

Transfer zarodków – świeże vs. mrożone

Transfer zarodka polega na przeniesieniu go do jamy macicy za pomocą specjalnego miękkiego cewnika. Procedura jest wykonywana pod kontrolą USG. Jeśli lekarz stwierdzi przeciwwskazania do transferu świeżego zarodka lub istnieją wskazania do jego odroczenia, zarodki z zachowanym potencjałem rozwojowym zostają zamrożone.

Skumulowane odsetki żywych urodzeń uzyskanych w wyniku obydwu procedur są porównywalne, a w niektórych sytuacjach obserwuje się większy odsetek ciąż w przypadku transferu zamrożonych zarodków. Zarodki można przechowywać bez zmniejszenia ich potencjału implantacyjnego. Dotychczas najdłuższy czas przechowywania zamrożonego zarodka na świecie określa się na ok. 30 lat.

Mikroiniekcja plemnika (ICSI) – kiedy jest zalecana?

ICSI to jeden z wariantów procedury in vitro. Zapłodnienie polega w tym przypadku na wprowadzeniu plemnika do komórki jajowej przy użyciu specjalnych mikronarzędzi. Wynalezienie metody pozwoliło na skuteczne leczenie niepłodności metodą in vito również w przypadku mężczyzn z nieprawidłowymi parametrami nasienia, szczególnie z niedostateczną liczbą plemników.

Metoda ICSI zalecana jest w przypadku wykorzystania mrożonych komórek, niskiej liczby komórek jajowych lub ich niskiej jakości, stosowania diagnostyki preimplantacyjnej zarodków, zaawansowanego wieku kobiety, endometriozy oraz niepłodności idiopatycznej.

Inseminacja domaciczna (IUI) – procedura i wskazania

Inseminacja to zabieg, którego celem jest ułatwienie dotarcia plemników do komórki jajowej w drogach rodnych kobiety. Proces polega na wyselekcjonowaniu progresywnych plemników z nasienia mężczyzny i wprowadzeniu ich bezpośrednio do jamy macicy. Zabieg może być wykonany zarówno w naturalnym cyklu menstruacyjnym, jak i w cyklu stymulowanym.

Inseminacja jest zabiegiem, który wykonuje się, gdy parametry nasienia mężczyzny są w nieznacznym stopniu obniżone, konieczne jest użycie nasienia dawcy, zachodzi niemożność odbycia stosunku płciowego, u kobiety wykryto endometriozę w stopniu lekkim i minimalnym, wykryto zmiany w budowie szyjki macicy, śluz kobiety wykazuje wrogość wobec nasienia, występują zaburzenia w owulacji albo u partnerów występuje niepłodność idiopatyczna.