Diagnostyka niepłodności – kluczowe badania i ich interpretacja

Niepłodność jest problemem pary, dlatego diagnozowanie jej przyczyn powinno obejmować zarówno kobietę, jak i mężczyznę. Diagnostykę niepłodności należy rozpocząć, jeśli po roku regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych nie udało się zajść w ciążę. Jednak niektóre panie powinny zdecydować się na badania płodności dużo wcześniej.

Problem niepłodności dotyczy w równym stopniu kobiet i mężczyzn. Do najczęstszych przyczyn należą zaburzenia owulacji i hormonalne, niska rezerwa jajnikowa, endometrioza, niedrożność jajowodów, wady anatomiczne czy nieprawidłowe parametry nasienia.

Kiedy rozpocząć diagnostykę niepłodności?

Jeżeli po roku regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych nie udało się zajść w ciążę, warto skonsultować się ze specjalistą w dziedzinie leczenia niepłodności i wykonać badania diagnostyczne. Panie w wieku 35 lat i więcej powinny zdecydować się na badania już po sześciu miesiącach nieudanych prób zajścia w ciążę. Według Światowej Organizacji Zdrowia, niepłodność to niemożność zajścia w ciążę przez okres 12 miesięcy przy regularnym współżyciu seksualnym przynajmniej cztery razy w tygodniu.

Diagnostyka niepłodności zawsze rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego, który pozwala lekarzowi zrozumieć historię zdrowotną pacjentów. Wywiad obejmuje pytania dotyczące cyklu menstruacyjnego, przebytych chorób, zabiegów, stylu życia, stosowanych leków oraz wcześniejszych prób zajścia w ciążę.

Badania płodności powinny objąć oboje partnerów. Kompleksową diagnostyką zajmują się poradnie leczenia niepłodności, ale niektóre badania można wykonać u lekarza rodzinnego lub ginekologa. Warto również poprosić o konsultację psychologiczną lub podjąć psychoterapię, gdyż problemy natury psychicznej mogą skutecznie utrudniać zajście w ciążę.

Podstawowe badania hormonalne

Na pierwszym etapie diagnostyki przeprowadzane są podstawowe testy hormonalne obejmujące u kobiet kluczowe hormony, takie jak FSH, LH, estradiol, prolaktyna i progesteron. Są one badane w celu oceny funkcji jajników, przysadki mózgowej oraz regularności owulacji.

Monitorowanie owulacji może obejmować domowe testy owulacyjne (paski testowe wykrywające wzrost poziomu LH w moczu), obserwację objawów fizjologicznych (np. zmiany temperatury ciała) oraz badania USG, które pozwalają na śledzenie rozwoju pęcherzyków jajnikowych i momentu owulacji. Przeprowadza się również badanie hormonu antymüllerowskiego (AMH), którego poziom stanowi wyznacznik rezerwy jajnikowej (niski stan może mieć wpływ na szanse na zajście w ciążę).

Badany jest także poziom FSH (hormonu folikulotropowego). Wysoki poziom FSH może świadczyć o obniżonej rezerwie jajnikowej, a niski sugerować problemy z funkcją przysadki mózgowej. Badanie wykonuje się najczęściej na początku cyklu menstruacyjnego. Ocena owulacji i rezerwy jajnikowej pozwala na dokładne zrozumienie zdolności rozrodczych kobiety oraz na odpowiednie dopasowanie leczenia.

Ocena drożności jajowodów

Inną procedurą diagnostyczną jest badanie drożności jajowodów. HSG, czyli histerosalpingografia umożliwia lekarzom diagnozę przeszkód, które mogą utrudniać zajście w ciążę. Zabieg HSG jest zazwyczaj planowany między 7 a 10 dniem cyklu miesiączkowego, czyli po ustaniu krwawienia miesiączkowego, ale przed owulacją. Polega na wprowadzeniu do jamy macicy specjalnego barwnego środka kontrastowego przez szyjkę macicy, a następnie wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich.

Badanie umożliwia ocenę anatomiczną macicy i jajowodów. Jeśli jajowody są drożne, kontrast powinien się swobodnie przez nie przemieszczać i wydostawać na zewnątrz macicy. Jeśli istnieją jakiekolwiek przeszkody w jajowodach, np. zrosty, zwężenia lub zablokowania kontrast nie będzie mógł swobodnie przepłynąć przez te obszary, co jest widoczne na obrazach radiologicznych.

Obecnie częściej wykorzystywaną techniką do obrazowania drożności jajowodów jest ultrasonograficzna histerosalpingografia, procedura diagnostyczna wykorzystująca ultrasonografię (USG) do oceny macicy i jajowodów. Podobnie jak w tradycyjnej HSG, wykorzystywany jest płyn kontrastowy, a do wizualizacji narządów wersja sono stosuje się ultradźwięki.

Analiza nasienia u mężczyzn

Analiza nasienia jest kluczowym badaniem w diagnostyce niepłodności męskiej. Dostarcza cennych informacji na temat przyczyn problemów z płodnością i pomaga w doborze odpowiedniej metody leczenia. Diagnostyka rozpoczyna się od podstawowego badania nasienia, czyli seminogramu. Ocenia się wtedy parametry nasienia, takie jak liczba, ruchliwość i morfologia plemników. Optymalna objętość ejakulatu wynosi 1,5-5 ml. Zbyt mała ilość może świadczyć o problemach z gruczołem krokowym lub niedrożności przewodów nasiennych.

Analizą objęta jest koncentracja plemników. Obniżona koncentracja, czyli oligospermia może utrudniać zapłodnienie (właściwą normą jest minimum 15 mln plemników na mililitr ejakulatu). Diagnostyka polega również na badaniu ruchliwości plemników, które muszą być zdolne do aktywnego poruszania się, aby dotrzeć do komórki jajowej. Natomiast morfologia plemników ocenia kształt plemników. Te o nieprawidłowej budowie (teratospermia) mogą mieć trudności z zapłodnieniem komórki jajowej, nawet jeśli są liczne i ruchliwe.

Znaczenie badań genetycznych

W wielu przypadkach przyczyną niepłodności są zaburzenia genetyczne, które pojawiają się zarówno po stronie kobiet, jak i mężczyzn. Przeprowadzenie diagnostyki genetycznej może potwierdzić lub wykluczyć wady, w wyniku których występują trudności związane z zajściem w ciążę oraz problemy z prawidłowym jej rozwojem. Badania pomagają także oszacować ryzyko przekazania dziecku chorób lub wad genetycznych.